علی‌اکبر حکمی یزدی
|
| |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | آقامیرزا علی‌اکبر حِکَمی یزدی |
| لقب | حکیم الهی |
| تاریخ تولد | ۱۲۶۷ق ـ ۱۲۲۹ش |
| محل زندگی | یزد، اصفهان، تهران، قم |
| تاریخ وفات | ۱۳۴۴ق ـ ۱۳۰۴ش |
| محل دفن | قبرستان شیخان قم |
| شهر وفات | قم |
| خویشاوندان سرشناس | مهدی حکمی قمی (پسر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | جهانگیرخان قشقایی • میرزا ابوالحسن جلوه • محمدحسن آشتیانی |
| شاگردان | میرزا احمد آشتیانی • امام خمینی • سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی • خلیل کمره‌ای |
| محل تحصیل | یزد، اصفهان، تهران، قم |
| تألیفات | رسائل حِکمیه • حکمت عمادیه.. |
| سایر | شاعر با تخلص «تجلی» |
آقامیرزا علی‌اکبر حِکَمی یزدی (۱۲۶۷-۱۳۴۴ق/۱۲۲۹-۱۳۰۴ش) معروف به حکیم الهی، از مدرّسان فلسفه و عرفان در قم. امام خمینی از شاگردانش و رسائل حکمیه و مجموعه رسائل کلامی و فلسفی و ملل و نحل از جمله کتاب‌های او هستند.
ولادت و نسب
حکمی یزدی در حدود ۱۲۶۷ قمری (۱۲۲۹شمسی) در یزد به دنیا آمد. پدرش، میرزا ابوالحسن یزدی، از تاجران یزد بود. وی در اثر ابتلا به سرطان در ۱۳۴۴ قمری (۱۳۰۴ شمسی) در قم درگذشت و در قبرستان شیخان قم دفن شد. فقیه و مؤسس حوزه علمیه قم، حاج‌شیخ عبدالکریم حائری، در آن روز، به احترام وی، درس را تعطیل کرد.
تحصیلات
اصفهان
علی‌اکبر از اوان جوانی به کسب دانش علاقه‌مند شد. او در زادگاهش به تحصیل ادبیات و علوم پرداخت. سپس به اصفهان رفت و نزد آقا محمد رضا قمشه‌ای اسفار ملاصدرا و شرح قیصری بر فصوص الحکم محی‌الدین ابن عربی را خواند و از درس شرح منظومه جهانگیرخان قشقایی نیز بهره برد.
تهران
بعد از آن در تهران علوم معقول را از آقاعلی مدرس طهرانی و میرزا ابوالحسن جلوه و ریاضیات را از میرزا حسین سبزواری فراگرفت. با آمدن آقامحمدرضا قمشه‌ای به تهران، بار دیگر شاگرد و استاد یکدیگر را یافتند. حکمی علوم منقول را از میرزا ابوالقاسم نوری تهرانی و سید صادق طباطبایی و میرزا محمدحسن آشتیانی فراگرفت.
هجرت به قم
حکیم یزدی چندی قبل از وقایع مشروطه به قم رفت. او در قم ازدواج کرد و تا پایان عمر در آنجا ماند و به تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت. برخی از اسناد به‌جا مانده از او، نشان‌دهنده علاقه وی به مسائل سیاسی و مشارکت در امور اجتماعی است. وی در قم، به هنگام بروز اختلاف میان مردم، یکی از مراجع رفع دعاوی بود، اما ظاهراً مخالفان فلسفه و عرفان نظر خوشی به او نداشتند.
شاگردان
حکیم یزدی را از مدرّسان شاخص فلسفه و عرفان عهد خویش دانسته‌اند. سید جلال‌الدین آشتیانی احاطه حکیم یزدی را در علوم ریاضی بیش از الهیات و علوم دیگر دانسته است. حکیم یزدی در تهران و قم، شاگردان بسیاری داشت که مشهورترین آنان عبارت بودند از:
- سید محمدکاظم عصار
- میرزااحمد آشتیانی
- سید محمد تقی خوانساری
- سید احمد خوانساری
- میرزا ابوالحسن شعرانی
- میرزا ابوالحسن رفیعی قزوینی
- امام خمینی
- سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
- میرزا خلیل کمره‌ای.
- بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله، حاکم یزد؛ حکمی با بدیع‌الملک ارتباط خوبی داشت و بدیع الملک خود را شاگرد حکیم دانسته و برخی از آثار حکمی را نیز منتشر کرده است.
آثار
حکیم یزدی در اواخر عمر، به‌سبب بیماری نتوانست آثارش را جمع‌آوری و چاپ کند؛ به همین دلیل برخی از آنها پس از مرگ او از میان رفت.
- رسائل حِکمیه، قسمتی از آنچه از آثار او باقی مانده، که همه به فارسی است، به اهتمام فرزند او، محمود حکمی یزدی، در این رساله در ۱۳۶۵ش در تهران چاپ شده است.
- مجموعه رسائل کلامی و فلسفی و ملل و نحل، قسمتی دیگر از آثار وی نیز، که برخی از آنها به فارسی و برخی به عربی است، با عنوان مجموعه رسائل کلامی و فلسفی و ملل و نحل، با مقدمه غلامحسین ابراهیمی دینانی در ۱۳۷۴ش در تهران به چاپ رسیده است. از جمله آثاری که در مجموعه رسائل کلامی و فلسفی مندرج است، رساله حکمت متعالیه، رساله ملل و نحل، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم قیصری، و تعلیقات علی الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة است.
- حکمت عمادیه، این رساله را که شرح و ترجمه فارسی الدرّة الفاخرة عبدالرحمان جامی، و مطالب آن از حکیم یزدی است بدیع‌الملک‌میرزا نوشته است. بدیع‌الملک میرزا، به گفته خود، رساله مشاعر ملاصدرا را نزد حکیم خواند. ترجمه فارسی مشاعر به‌نام بدیع‌الملک میرزا چاپ شده است؛ اما او در مقدمه در صفحه ۷۵ گفته ضمن استفاده از بیانات حکیم یزدی، آنها را جمع و تحریر کرده و به نظر استادش رسانده و آن را عمادالحکمة نامیده است. همچنین وی از حکیم یزدی چند پرسش فلسفی کرده که او به برخی از آنها پاسخ گفته است. انگیزه طرح این پرسش‌ها از حکیم یزدی، احتمالاً آن بوده که او بیشتر از دیگران با مسائل فلسفی غرب آشنا بوده است. به نظر مجتهدی، پرسش‌های بدیع‌الملک میرزا از حکیم اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و می‌توان آنها را کلیدی برای ورود به یکی از مقاطع تحول فکر در ایران و رویارویی ایرانیان با فلسفه جدید غرب دانست.
آثار چاپ نشده حکمی یزدی:
- حواشی بر شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید
- شرح الشواهد الربوبیة ملاصدرا
- تعلیقه بر شرح منظومه سبزواری
حکیم یزدی شعر نیز می‌سرود. تخلص او «تجلی» بود. او همچنین در نگارش انواع خط مهارت داشت.
پانویس
- ↑ مدرس گیلانی، ص۱۲۳
- ↑ مدرس یزدی، مقدمه خلیل کمره‌ای، ص۱۶
- ↑ مدرس یزدی، مقدمه کمره‌ای، ص۱۳؛ محقق داماد، ص۱۰۹
- ↑ مدرس گیلانی، ص۱۲۳؛ صدوقی‌سها، ص۴۵۴؛ محقق‌داماد، ص۱۱۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۱۳، ص۳۳۹؛ امین، ج ۸، ص۱۷۶
- ↑ مدرس‌گیلانی، ص۱۲۳؛ محقق داماد، ص۱۱۳
- ↑ محقق داماد، ص۱۱۳
- ↑ مدرس‌یزدی، مقدمه خلیل کمره‌ای، ص۱۴، ۱۶
- ↑ محقق داماد، ص۱۱۳
- ↑ محقق داماد، ص۱۱۵
- ↑ رجوع کنید به:امام‌خمینی، ج ۱۸، ص۷۹
- ↑ جامی، مقدمه موسوی بهبهانی، ص۱۶۶؛ صدرالدین شیرازی، مقدمه آشتیانی، ص۱۱۱
- ↑ صدرالدین شیرازی، مقدمه، ص۱۰۶، ۱۱۲
- ↑ مدرس گیلانی، ص۱۲۳؛ شریف‌رازی ج ۴، ص۴۹۲؛ جامی، مقدمه موسوی بهبهانی، ص۱۶۶-۱۶۷؛ مدرس‌یزدی، مقدمه محمود حکمی یزدی، ص۲۲-۲۳
- ↑ رجوع کنید: بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله، حکمت عمادیه، ص۱۱۸
- ↑ مدرس یزدی، مقدمه محمود حکمی یزدی، ص۱۹.
- ↑ محقق داماد، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ بدیع الملک، ص۷۴۷۵
- ↑ تهران ۱۳۶۳ش
- ↑ محقق داماد، ص۱۲۸-۱۲۹
- ↑ مجتهدی، ص۲۷۰
- ↑ مجتهدی،ص ۲۶۵
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۱۳، ص۳۳۹؛ محقق داماد، ص۱۲۶؛ صدوقی‌سها، ص۱۷۵
- ↑ رجوع کنید به:محقق داماد، ص۱۲۶۱۲۸.
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعه.
- امام خمینی، صحیفه نور، ج ۱۸، تهران، ۱۳۶۵ش.
- امین، اعیان الشیعه.
- بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله، حکمت عمادیه، در عبدالرحمان‌بن احمد جامی، الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین، چاپ نیکولا هیر و علی موسوی‌بهبهانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
- بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله، عمادالحکمة: ترجمه و شرح فارسی کتاب مشاعر صدرالدین شیرازی، در محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، کتاب‌المشاعر، چاپ هانری کوربن، تهران، ۱۳۶۳ش.
- عبدالرحمان‌بن احمد جامی، الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین، چاپ نیکولا هیر و علی موسوی بهبهانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
- محمد شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲۱۳۵۴ش.
- محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی حاج‌ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، قم، ۱۳۸۶ش.
- منوچهر صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، تهران، ۱۳۸۱ش.
- کریم مجتهدی، آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب: مجموعه پژوهشی، تهران، ۱۳۷۹ش.
- مصطفی محقق داماد، «نخبگان علم و عمل ایران: میرزا علی‌اکبر مدرس حکمی یزدی»، نامه فرهنگستان علوم، سال۳،ش ۳ (۱۳۷۵).
- مرتضی مدرس گیلانی، منتخب معجم الحکماء، چاپ منوچهر صدوقی سها، تهران، ۱۳۸۱ش.
- علی‌اکبر مدرس یزدی، رسائل حکمیه، چاپ محمود حکمی یزدی، تهران، ۱۳۷۲ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: